Quy tắc bố cục tranh phong cảnh trong ứng dụng nhiếp ảnh
Tác giả sưu tầm ở đây môt loạt
quy tắc (hay hơn nên gọi là mẹo) bố cục tranh mà khi sử dụng đúng thì sẽ
giảm bớt sai lầm trong các bức tranh phong cảnh. Đây là những mẹo có ở
trong hầu hết các sách dạy vẽ phong cảnh cộng với một số ý tưởng riêng
của tôi. Xin nhắc các bạn trước: đừng để cho những quy tắc này trói buộc
bạn. Quy tắc chỉ giúp bạn lúc bạn băn khoăn có quá nhiều thành tố muốn
đưa vào tranh mà không biết sắp xếp ra sao. Quy tắc được là ra để người
ta sử dụng, và vi phạm nhưng biết các quy tắc căn bản thì chí ít khi vi
phạm quy tắc bạn cũng biết rõ mình đang vi phạm quy tắc nào, thay vì vi
phạm chỉ vì không biết. Có đến 4 chục quy tắc nên tốt nhất bạn nên kiếm
ly cà phê vừa đọc vừa uống thì hơn.
1. Hãy nhìn vào bức tranh trên đây. Một bức tranh
phong cảnh cần phải có một trung tâm chú ý, một điểm nhấn, là khu vực
đẹp nhất. Điểm nhấn có thể được nhấn mạnh ở vị trí của nó và bằng màu
sắc và độ tương phản.
Một điểm nhấn tốt thường có:
* Màu mạnh nhất.
* Thay đổi đột ngột về độ tương phản.
* Nên nhưng không nhất thiết chiếm một phần tương đối lớn của bức tranh.
*
Những cấu trúc do con người tạo nên, động vật hoặc hình dáng con người
cũng giúp tăng thêm điểm nhấn. Đó là những diến viên chính.
* Khu vực xung quanh phụ trợ cần phải hướng người xem đến điểm nhấn bằng một chỉ báo hoặc một đường dẫn (xem hình 1 & 2)
* Điểm nhấn không nên đặt ở chính giữa bức tranh, tốt nhất là ở tỷ lệ 1/3.
* Điểm nhấn không nên bị che khuất, dù chỉ là một chút. Làm thế sẽ làm giảm tầm quan trọng.
* Một điểm nhấn được chọn tốt sẽ thu hút tâm trí người xem.
Hình 2: Cây gỗ trong bức ảnh này được đặt ở vị trí phù hợp làm đường dẫn cho mắt người xem hướng tới điểm nhấn:
Hình 3: Trong bức tranh này đường viền mé nước là đường dẫn cho người xem hướng tới cây cầu là nhân vật chính trong bức tranh.
2.
Bạn có thể tạo một điểm nhấn thứ 2 trong tranh, coi như chương 2 trong
câu chuyện của bạn. Tôi khuyên các bạn mới tập vẽ không nên dùng phương
pháp này đến khi bạn thật sự thành thạo vì có thể 2 điểm nhấn sẽ cạnh
tranh với nhau. Hai điểm nhấn không được chồng lên nhau. Một điểm phải
lớn hơn và mạnh hơn. Cách tốt nhất là 2 điểm nhấn chéo nhau. Nếu không
chéo được thì phương án 2 là theo phương nằm ngang.
Hình 4: Bức
tranh dưới đây có thể đẹp mà không cần có bụi cây hoa ở phía dưới. Tuy
nhiên tác giả đã quyết định thêm nó vào làm điểm nhấn thứ 2 cho bức
tranh.
3.
Nên tránh đẩy người xem ra ngoài bức tranh bằng cách có những thành tố
chỉ ra viền tranh hoặc chạy ra ngoài tranh, ví dụ cây gỗ, con đường,
dòng sông chạy ra ngoài bức tranh. Lỡ có mà khó tránh được thì đặt một
cái gì đó chặn không cho người xem đi ra ngoài tranh. Quy tắc tối thiểu
là người và động vật nên hướng về người xem và vào phía giữa bức tranh.
Hình
5: Hãy chú ý đến con ngựa ở bên phải bức tranh này. Chú ý họa sĩ đã làm
giảm giá trị con ngựa này bằng cách vẽ nó màu sẫm và nhòa vào với bụi
cây. Nếu con ngựa này màu sáng hơn và tương phản với nền thì rõ ràng nó
đã hướng người xem chạy thẳng ra ngòai bức tranh. Hình
5a. Hãy nhìn bức tranh thứ 1 dưới đây. Cây gỗ quá thẳng và chỉ thẳng ra
ngoài bức tranh. Bức thứ 2 đã được sửa, một vài cành gãy, nhánh cây
được thêm vào để giảm tốc độ người xem chạy đi mất. Nhìn vào bức thứ 3,
cây gỗ được đưa ra khỏi bức tranh và người xem bây giờ sẽ hướng theo
đường mép nước để thưởng thức bức tranh. 4.
Sông, suối, đường nên vào bức tranh theo hình chữ "S" hoặc chí ít thì
cũng là hình uốn cong chữ "C". Tránh đường thẳng bằng mọi giá vì nó quá
nhanh. Hãy để cho người xem "đi bộ" chầm chậm vào bức tranh Hình 6. Dòng suối này bố cục theo chữ S, chậm chạp và lười biếng. Hình 7. So sánh hình 6 với bức này uốn hình chữ C. Bạn sẽ thấy bức số 6 cho phép người xem đi chậm hơn và thưởng thức kỹ hơn. Hình 8. Bố cục sai, con đường là một đường thẳng. Đường dẫn quá nhanh Hình 9. Tốt hơn vì có khúc quanh 5. Nghệ thuật nhiều khi không cần logic. Tác động bằng hình ảnh là điều quan trọng nhất. Hình
10. Chú ý hàng cây làm cho người ta cảm giác gió thồi từ bên phải sang
bên trái. Thế nhưng hướng của mưa thì lại cho thấy gió thổi ngược lại. 6. Đặt các chủ thể quan trọng vào điểm nhấn, đừng để họ chạy lung tung vì như thế họ sẽ cạnh tranh sự chú ý của người xem. Hình 11. Tất cả người trong bức tranh này nằm trong bán kính của điểm nhấn ở góc dưới bên phải. Hình 12. Con ngựa này đặt sai chỗ. Giá mà họa sỹ đặt nó cạnh cái ghế băng thì bố cục đã đẹp hơn. 7.
Bạn có thể mời người xem tham gia vào bức tranh. Để cho người xem tự
lang thang và tìm ra điểm thú vị, suy ngẫm, tưởng tượng. Hình 13. Sau khúc quanh này là cái gì? Có phải là một cái hồ nước hay một thành phố? Nghệ sỹ để cho người xem tự suy tưởng 8.
Chiều sâu. Nghệ sỹ có lúc cần sử dụng mặt giấy phẳng 2 chiều để tạo ảo
ảnh ba chiều. Chúng ta phải làm sao cho người xem tin những gì họ nhìn
thấy là thật. Sau đây là vài mẹo nhỏ để tạo ảo ảnh 3 chiều. * Đặt chủ thể chồng lên nhau một phần. *
Cảm giác về không gian. Màu sắc xanh hơn và nhạt hơn về phía hậu cảnh,
đậm hơn về phía tiền cảnh. Trong thiên nhiên không phải lúc nào cũng
thế, cái cây xa vài trăm mét vẫn cứ sẫm màu như thế. Bạn phải chọn góc
nhìn phù hợp và thay đổi tùy ý. * Các thành tố càng ở xa thì càng nhỏ hơn và mờ nhạt hơn. * Tạo ít nhất 3 lớp, tiền cảnh, trung cảnh, hậu cảnh. *
Hãy xem lại hình 13. Ở tranh này có cảm giác xa gần rất rõ. Cây thông ở
phía trước ngọn núi tạo cảm giác ngọn núi ở xa hơn. Màu sắc vàng ở tiền
cảnh ấm hơn trong khi đó hậu cảnh nhạt nhòa hơn và lạnh hơn. Bóng ở
trên ngọn núi ở xa nhạt hơn và xanh hơn ở trung cảnh. Rõ ràng có 3 lớp ở
bức tranh này. Hình 14. Nhiều lớp sẽ tăng cường cảm giác xa gần nếu bạn làm tối tiền cảnh. Hình 15. Sương mù tạo cảm giác xa. 9.
Sử dụng màu và độ tương phản mạnh nhất cho điểm nhấn. Ở ngoài điểm nhấn
thì giảm độ tương phản để giảm sự chú ý vào các điểm không quan trọng. Hình 16: Bố cục sai. Cái cây ở bên trái quá sẫm làm giảm chú ý vào điểm nhấn. Hình 17: Bố cục tốt hơn. Cái cây bị cắt đi và độ tương phản giảm. Người xem chú ý vào con trâu hơn. Hình
18. Bộ quần áo sẫm màu của người đàn ông làm cho anh ta nổi bật. The
dark clothes on the man readily make him stand out. Cái cửa ở góc không
có nắng cũng sẫm màu nhưng xung quanh nó lại là màu trung bình, không
tưong phản nên không thu hút sự chú ý. Hãy nhớ mẹo này giống như trong
nhà hát người ta dùng đèn rọi chiếu vào nhân vật chính hay ca sĩ trên
sàn diễn. 10.
Bức tranh của bạn trông sẽ không quá rối mắt nếu bạn tạo cho người xem
một chỗ nghỉ, tốt nhất là ở trước điểm nhấn. Cho người ta một ít không
gian để thở. Hình 19. Mảng tuyết trắng trước cây thông tạo một chỗ nghỉ thỏai mái. 11.
Nếu được thì đưa vào tranh một ít chuyển động dọc, ngang hoặc chéo. Chỉ
nên có 1 yếu tố có độ dài nhất. Đường chéo là hay nhất vì không song
song với khung hình. Điều này sẽ tạo cho người xem có cảm giác về
hướng. Hình
20. Cây thông theo chiều dọc, cỏ thì theo đường chéo, đường mé nước ở
xa thì nằm ngang. Chú ý: mấy cái cây thông bé giúp bỏ cảm giác có một
hình tam giác xanh ở bên phải.[